Interview met Joanneke Prenger van SLO "Doorbreek het hokjesdenken"

Joanneke Prenger is curriculumontwikkelaar bij SLO voor het leergebied Nederlands. Focust daarbij op het po. Is onder meer verantwoordelijk voor de actualisering van kerndoelen en leerlijnen. Is vanuit SLO ook coördinator van het Landelijk Netwerk Taal in het po, waarin best practices en wetenschappelijke inzichten in (taal)onderwijs verspreid worden onder taalcoördinatoren, leerkrachten, pabo-opleiders en uitgevers. Was onder meer hoofdredacteur van tijdschrift MeerTaal, wetenschappelijk onderzoekster en medewerker van een expertisecentrum voor taalonderwijs. Ontwikkelde hier onderwijsmateriaal en verzorgde er nascholing voor leerkrachten.

Leraren enthousiasmeren om leerlingen meer boeken te laten lezen. Methodemakers inspireren met suggesties voor lesmateriaal. En wetenschappelijke kennis over taalonderwijs toegankelijk maken voor het onderwijsveld. Met dit soort activiteiten houdt Joanneke zich bezig bij SLO, het landelijk expertisecentrum voor het curriculum. Normaal gesproken tenminste. "Afgelopen jaar was ik – samen met een team van leraren en vakexperts – vooral de kerndoelen voor het taalonderwijs aan het actualiseren.”  

Dat deed ze zowel voor het primair (po) en speciaal onderwijs (so) als voor de onderbouw van het voortgezet (vo) en voortgezet speciaal onderwijs (vso). "We wilden die doelen vóór de zomervakantie van 2023 afronden, zodat ze eind september bij het ministerie van OCW op tafel zouden liggen. En dat is gelukt!" Daardoor heeft ze nu weer ruimte voor haar passie: de kerndoelen vertalen naar de praktijk. "Ik wil dat taalonderwijs de juiste impuls krijgt. En hou ervan om ieders neus hiervoor dezelfde kant op te krijgen. Van leerkrachten tot pabo's en uitgevers."

Welke kant het taalonderwijs op moet? "Het sleutelwoord is 'samenhang'", zegt Joanneke. "Taalonderwijs wordt zowel leuker als effectiever wanneer je het verbindt met andere vakken en het leven van leerlingen buiten school. Bovendien is de koppeling tussen verschillende taalvaardigheden belangrijk." Er zijn leerkrachten die zulke verbindingen al maken, zegt ze. Soms geholpen door lesmethodes die dit óók doen. "Maar op veel scholen kan het beter. En leerkrachten in het po en so zijn bij uitstek geschikt om voor die samenhang te zorgen. Zij geven immers meerdere vakken, van taal en rekenen tot geschiedenis en aardrijkskunde. Dat biedt ze volop kansen om dwarsverbanden te leggen."     Lang niet alle leerkrachten benutten deze kansen. Sterker nog: veel van hen begrénzen juist vakken. "Elk vak krijgt dan een eigen 'hokje', een eigen tijdslot, een eigen lesmethode. Dat wekt bij leerlingen de indruk dat bijvoorbeeld taalvaardigheden alleen belangrijk zijn in het vak taal, niet in andere vakken of buiten school. Geen wonder dat zij die skills daar minder tonen." Behandelt de leerkracht niet alleen taal zelf, maar ook taalvaardigheden gescheiden? "Dan spellen leerlingen bijvoorbeeld prima tijdens spellingsles, maar niet meer tijdens het schrijven van teksten. Dat wil je niet. Doorbreek dus het hokjesdenken! We willen leerlingen voorbereiden op de echte wereld. En die bestáát niet uit hokjes. Zeker taal is overal."

"Aandacht voor samenhang", zegt Joanneke, "is een nieuwe stap in de vooruitgang van het taalonderwijs." Wat andere stappen zijn? "Bijvoorbeeld dat steeds meer kinderen leren waaróm ze taalvaardigheden opdoen en dat je je taalvaardigheden flexibel kunt inzetten om verschillende doelen te bereiken." Ze geeft een voorbeeld. "Je kunt lezen om informatie te zoeken. In dat geval scan je teksten met je zoekterm in gedachten. Maar dat doe je niet als je leest om te ontspannen."     En nu ze het toch over lezen heeft: ook de didactiek van begrijpend lezen is aan het veranderen. "De wetenschap bewees vijftien jaar geleden al dat het begrip van een tekst niet puur afhangt van technische leesvaardigheid. Kennis over het tekstonderwerp is minstens zo belangrijk. Dat besef begint nu breed door te dringen in het po. Vroeger werden teksten voor begrijpend lezen willekeurig gekozen. Tegenwoordig beseffen leerkrachten dat leerlingen ook kennis nodig hebben over een tekstonderwerp. En bouwen ze die kennis op verschillende manieren met leerlingen op – bijvoorbeeld via filmpjes en teksten." 

Lezen is een belangrijke vaardigheid. Net als luisteren. "Maar niet belangrijker dan schrijven of spreken. Dus moeten die eerste vaardigheden ook niet meer aandacht krijgen in het po dan de andere. En dat is precies wat wél vaak gebeurt. Zonde, al was het maar omdat het vervolgonderwijs goede schrijfvaardigheid eist van leerlingen." Joanneke pleit voor een naadloze aansluiting van primair en speciaal onderwijs op voortgezet (speciaal) onderwijs. "Vandaar dat we voor taal dezelfde kerndoelen hebben geformuleerd voor het po, so, vo en vso. Tot het leerjaar waarin op het vo en vso de examenvoorbereiding begint. In de toelichtingen tonen we hoe doelen per sector een andere invulling kunnen krijgen."  

Sommige kerndoelen zijn helemaal nieuw, vertelt Joanneke. "Zoals het leren verkennen van bronnen. Daarbij gaat het erom dat kinderen ontdekken wanneer bronnen van informatie betrouwbaar zijn. Waarom kun je voor nieuws bijvoorbeeld beter uitgaan van het Jeugdjournaal dan van TikTok-influencers?" Ook nieuw zijn de doelen rondom interactie in de klas. "Ze leren gesprekken voeren. Van luisteren, samenvatten, vragen en dóórvragen tot samen dingen uitdenken en kennis uitwisselen. Dat is allemaal cruciaal voor hun latere leven – ook in studie en werk." 

"Hopelijk leidt de actualisering van kerndoelen ertoe dat meer kinderen taal leuk gaan vinden", zegt Joanneke. "Dat ze zich er bijvoorbeeld extra over verwonderen." Die verwondering kan onder andere gaan over de diverse vormen van taal in hun omgeving. "Denk aan ABN, straattaal, dialecten, Engels, computertalen en texting-taal vol afkortingen en emoji's." Voor kinderen is het nuttig om na te denken over de context waarin ze taal gebruiken. "Zo kun je 'mattie, doe niet!' zeggen als een klasgenoot klunzig tegen je tafel stoot. Maar niet als je juf dat doet. Nadenken over de context van taalgebruik zit in meerdere kerndoelen. "     Ook de verándering van taal kan reden zijn voor verwondering. Begrippen ontstaan (zoals '1,5-meter-samenleving'), verdwijnen (zoals 'mieters') en krijgen nieuwe of aanvullende betekenissen (zoals 'ziek'). "Kinderen vinden het leuk om daarover na te denken en voorbeelden of verklaringen te zoeken. Ook zo maak je taal interessant voor ze. Start dus vooral dit soort gesprekken! Zelfs al staan ze niet in je lesmethode. De beste methodes bieden je steun om in de klas aan alle kerndoelen te werken. Maar ze geven je tegelijk ruimte voor je eigen aanpak. Omdat jij nu eenmaal het best weet wat bij jouw leerlingen past." 

Vind via deze linkjes informatie over: 

• de producten van SLO voor taalonderwijs in het po;

• de actualisatie van de kerndoelen; 

• het Landelijk Netwerk Taal in het po; 

• effectief leesonderwijs (Lezen in het po).

SLO organiseert van januari tot en met maart 2024 acht regionale bijeenkomsten voor scholen. Doel is om samen met hen de kerndoelen te beproeven op bruikbaarheid in de onderwijspraktijk. Waar nodig zal de SLO de kerndoelen vervolgens aanpassen. Vanaf maart 2024 gaat SLO met scholen in gesprek over wat zij nodig hebben om de kerndoelen succesvol te implementeren.     Meer weten over de regionale bijeenkomsten en hoe je je daarvoor aanmeldt? Ga naar deze SLO-pagina.