Effectief leren – van wetenschap naar praktijk
Hoe leren we nu écht effectief en waarom gebruiken we vaak manieren die niet goed werken? Dat onderzoekt bijzonder hoogleraar Gino Camp in zijn leerstoel Effectief leren aan de Open Universiteit.
Er is al veel onderzoek gedaan naar hoe mensen leren en hoe ze dit succesvol kunnen doen, maar er is nog weinig onderzoek naar hoe je dit het best kunt toepassen in een authentieke onderwijssituatie. Daar komt nu verandering in, leert Gino Camp ons: “We zetten een stap richting het klaslokaal met ons onderzoek in de praktijk.”
De juiste leerstrategieën inzetten
“Vaak hebben we van nature slecht zicht op hoe goed we iets begrijpen”, vertelt Camp. Dus waar sta je in het leerproces en welke volgende stap is nu nodig? Of als je een bepaalde leerstrategie gebruikt: hoe goed werkt die dan? “Veel mensen gebruiken strategieën die niet goed werken, maar die je wel een goed gevoel geven. Effectieve leermanieren die je wel veel opleveren kosten vaak meer moeite.” Als docent kun je een leerling of student helpen bij het inzetten van de juiste leerstrategieën, in de klas en thuis: “Denk aan het opnemen van een aantal quizvragen in de les of werken met een oefentoets. Dat zijn twee vormen van dezelfde leerstrategie – het ophalen van de nieuwe stof uit je geheugen – die je zowel didactisch als tijdens zelfstudie kunt toepassen.”
Van gecontroleerde onderzoeksomgeving naar onderwijspraktijk
Camp en zijn team gebruiken verschillende methoden om effectief leren in een klas te onderzoeken. “Als je wilt weten hoe iets werkt, moet je het eerst in een gecontroleerde omgeving onderzoeken. Dat doen we in het lab. De volgende stap is onderzoeken hoe dat mechanisme werkt in de onderwijspraktijk en hoe je het effectief kunt inzetten. Dat is toegepast onderzoek en dit doen we in een echte klas met een docent en leerlingen of studenten. We zetten bijvoorbeeld verschillende didactische strategieën in om de resultaten ervan te vergelijken.” De onderzoeken lopen nog volop, maar wat al wel blijkt is dat leerlingen en docenten niet goed weten welke strategieën effectief zijn. Daar valt nog een wereld te winnen. Camp: “We weten al veel over hoe leerlingen en studenten leren en welke didactiek effectief is, dus onderzoeken we momenteel hoe je dat kunt toepassen in authentieke onderwijssituaties. Dat wil zeggen: in een drukke klas, met een docent, leerlingen of studenten en beschikbare lesmaterialen.”
Docent speelt essentiële rol bij effectief leren
Maakt effectief leren en het volgen van leerstrategieën leren ook leuker? “Soms wordt effectief leren geassocieerd met saaie instructie en leerlingen die alleen moeten luisteren. Versus het verhaal waarbij leerlingen alle vrijheid krijgen en met eigen leerdoelen op onderzoek mogen uitgaan”, antwoordt Camp. Die laatste aanpak heeft risico’s, omdat leerlingen of studenten vaak geen goed beeld hebben van de kennis en vaardigheden die ze op gaan doen en ze geen expert zijn op het gebied van effectief leren of effectieve instructie. Daarom is een inhoudelijke expert met goede didactische vaardigheden essentieel: de docent. “De instructie van de docent hoeft absoluut niet saai te zijn en vereist juist ook een heel actieve rol van de student of leerling. Neem bijvoorbeeld een leerstrategie als ‘retrieval practice’, oftewel: jezelf toetsen. Daarbij kun je ook een quiz in de klas afnemen of leerlingen de leerstof aan elkaar laten uitleggen. Ik denk dat effectief leren dus zeker ook leuk kan zijn.”
Zelf aan de slag met effectief leren
6 tips van Gino Camp om morgen in je les toe te passen:
1. Het is belangrijk om op metacognitief niveau aandacht te hebben voor leren. Betrek leerlingen daarom bij het leerproces, bespreek wat ze doen en waarom ze dat doen en oefen samen met het gebruik van effectieve strategieën in de klas. 2. Leg uit waarom jullie iets gaan doen; onderbouw je didactische keuze en vertel wat de volgende stap is. 3. Start met welk (leer)doel je voor ogen hebt, en reflecteer na het leren op dit leerdoel. 4. Begin elk nieuw thema, hoofdstuk of module met het terughalen van de aanwezige voorkennis. 5. Toets regelmatig – op een leuke manier! – waar leerlingen en studenten staan in het leerproces. Bijkomend voordeel is dat ze de stof hierdoor ook beter onthouden. 6. Vraag aan leerlingen of studenten hoe ze thuis studeren en hoe ze zich voorbereiden op een toets; ondersteun hen waar mogelijk hierbij.
Kleine interventies, groots effect
Een populaire mythe in onderwijsland is dat iedereen een eigen leerstijl heeft. Die wil Gino Camp graag ontkrachten: “Je kunt natuurlijk wel een bepaalde voorkeur ervaren, maar er is geen bewijs dat die voorkeur ook leidt tot beter leren. De essentie is dat onze geheugens op dezelfde manier werken. Dus we kunnen beter uitgaan van generieke strategieën die het geheugen op een goede manier benaderen.” Dat kun je bijvoorbeeld doen door rekening te houden met de voorkennis van leerlingen en daarop aan te sluiten in de les. “Om dit goed te kunnen doen, moet je controleren waar leerlingen staan in hun leerproces, bijvoorbeeld door een oefentoets te doen. Zo kom je erachter of iedereen de leerstof heeft begrepen of dat sommige leerlingen nog extra instructie nodig hebben.” Dit soort interventies kunnen al een groot effect hebben. Ze hebben bovendien meerdere functies, want door het maken van zo’n quiz of toets onthouden leerlingen de stof ook beter.
Leermiddelen die het leerproces ondersteunen
"Er is ook een rol weggelegd voor de makers van leermiddelen", geeft Camp aan. Die kunnen bij het ontwerp van een methode al rekening houden met effectieve didactische principes. De Open Universiteit werkt op dit gebied nauw samen met uitgeverij ThiemeMeulenhoff. “Er is onder andere een training ontwikkeld voor methodemakers, over hoe je effectieve leerstrategieën toepast bij het ontwikkelen van leermiddelen Ook hebben we onderzocht in welke mate bepaalde strategieën al terugkomen in bestaande methodes. En we denken mee over een kwaliteitsinstrument voor hoe je effectieve instructie kunt inbouwen in leermiddelen.” Binnen de Open Universiteit wordt ook verder onderzoek naar adaptief en online leren gedaan: “Momenteel ontwikkelen we een AI-chatbot die helpt bij het maken van beslissingen tijdens zelfstudie. Die geeft bijvoorbeeld advies over hoe je het beste kunt studeren en wat je wanneer moet oefenen”. _______________________
Gino Camp is onderwijspsycholoog en medeauteur van het boek ‘Wijze Lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek’, met 12 wetenschappelijk onderbouwde effectieve leerstrategieën. Sinds 2022 is hij bijzonder hoogleraar Effectief leren aan de faculteit Onderwijswetenschappen van de Open Universiteit.
Gino Camp is keynote spreker tijdens het Nationaal Leermiddelencongres
Verder verdiepen op dit onderwerp? Kom naar het Nationaal Leermiddelencongres!
______________________________
De mensen van ThiemeMeulenhoff zijn er voor de mensen in het onderwijs. Samen denken we na over onderwijsontwikkelingen en werken we aan het onderwijs voor toekomstige generaties. Met ervaring, expertise én doeltreffende leermiddelen voor het versterken van onderwijsprofessionals. Samen leren vernieuwen.