AI in het mbo: omarmen of verbieden?

“Je houdt het toch niet tegen”, zegt Dimitri van Dillen, Mbo-leraar van het Jaar 2022, docent op het ROC van Twente. Hij was te gast in de allereerste aflevering van ‘Uit Liefde voor het Vak’. “Studenten zullen AI blijven gebruiken. Dus daar kan je als opleiding maar beter op inspelen.” Hij vergelijkt de opkomst van tools als ChatGPT met die van rekenmachines op broekzakformaat, alweer lang geleden. Ook deze machientjes werden toen ‘Artificial Intelligence’ genoemd. “Mijn vader van 71 vertelde me laatst hoe hij ze als tiener op de Middelbare Techniekschool binnen zag komen. Steeds meer van zijn klasgenoten hadden er één. En steeds meer docenten schoten totaal in de weerstand. Die wilden het gebruik van rekenmachines verbieden, bang dat hun klassen er lui van zouden worden. Precies dezelfde discussie als nu.”

Tijd besparen

“Het is al tijden de normaalste zaak van de wereld om rekenmachines te gebruiken in de klas”, zegt Dimitri. “Zijn we er luier van geworden? Rekenen we minder goed? Ik betwijfel het. We zijn wel ánders gaan rekenen. En dat zal vast ook de impact zijn van AI: die zal het onderwijs anders maken, niet per se slechter.” Hij zou het daarom zonde vinden om AI te verbieden. “Sterker nog: ik juich het toe als studenten en docenten digitale technologie in het onderwijs gebruiken – inclusief tools als ChatGPT. Daar heb ik zelfs een online platform over opgericht.” Hoe hij AI zelf toepast? “Bijvoorbeeld door ChatGPT te vragen ware en onware stellingen te bedenken over mijn lesonderwerp. Studenten moeten dan achterhalen welke waar of onwaar zijn. Ik kan zelf ook wel stellingen bedenken voor zo’n werkvorm, maar met ChatGPT gaat het veel sneller.” Tijdwinst. Dat is ook volgens ‘Uit liefde voor het Vak’-gast Kirsten Cuppen een belangrijk voordeel van AI voor docenten. “Ik heb binnenkort een afspraak met iemand uit het Amerikaanse onderwijs”, zegt de Mbo-leraar van het Jaar 2021 en (mede-)initiatiefnemer van zowel de Stichting Blij(f) in het Onderwijs als het Talentenpaspoort. ”Daar gebruiken ze AI bijvoorbeeld om toetsen na te kijken en lesplanningen te maken.” Ze weet niet precies hóé Amerikaanse scholen dit doen. “Daar hoop ik in dat gesprek achter te komen. Maar het klinkt in elk geval fantastisch.” Wat haar betreft hoeft AI dus niet verboden te worden. “Ook niet voor studenten trouwens. Sterker nog, ik raad ze zelfs aan om daar gebruik van te maken. Antwoorden van ChatGPT leiden bijvoorbeeld maar al te vaak tot verdieping en nieuwe inzichten.”

Risico’s indammen

Natuurlijk ziet Kirsten, inmiddels mbo-lerarenopleider, de risico’s van AI. Ze kent het schrikbeeld dat studenten zelf niets meer bedenken en al hun werkstukken door ChatGPT laten schrijven. Andere gasten in ‘Uit Liefde voor het Vak’ kennen dit schrikbeeld eveneens. Merel Brugman vermoedt bijvoorbeeld dat ze zoiets al eens meegemaakt heeft. Als Educator mbo bij het Rijksmuseum organiseert zij elk jaar een fotowedstrijd voor het mbo en een profielwerkstukkenwedstrijd voor het voortgezet onderwijs. “Voor de fotowedstrijd kregen we dit keer wel érg mooie beelden toegestuurd”, vertelt ze. “En ook van sommige profielwerkstukken was het niveau veel hoger dan normaal. Uitgerekend in het jaar dat de AI voor foto- en tekstproductie sprongen vooruit had gemaakt. Dat vonden we wel een beetje verdacht. Daarom besloten we om altijd een check te doen bij docenten van deelnemers. Zij kennen hen beter dan wij; vermoeden zíj het gebruik van AI?” Kirsten ziet nog een andere manier om het risico op oneigenlijk gebruik van AI in te dammen. “Zorg dat je opdrachten geeft waarbij AI geen essentiële rol kan spelen. Bijvoorbeeld door die opdrachten heel persoonlijk te maken. Zo is het op onze lerarenopleiding essentieel dat studenten een portfolio opstellen en daar een goede onderbouwing bij schrijven. In die onderbouwing moeten ze niet alleen de theorie verwerken die we aangereikt hebben, maar ook hun eigen ervaringen en eigen meningen.” Dit betekent niet dat AI totaal onbruikbaar wordt: ChatGPT kan bijvoorbeeld nog steeds suggesties doen voor de beste manier om antwoorden te structureren. “Maar de reflectie zelf kan AI niet van onze studenten overnemen. En om deze reflectie gaat het ons uiteindelijk. Daarin zien we hoe zij zich ontwikkeld hebben, wat ze bij ons geleerd hebben.”

Kennis aanreiken

Het zijn ervaringen als die van Kirsten, Merel en Dimitri waar een andere ‘Uit Liefde voor het Vak’-gast hard naar op zoek is. “Wij geloven zeker dat digitalisering, inclusief AI, ons onderwijs kan verstevigen”, zegt Shauna Plompen, opleidingsmanager op het ROC Amsterdam en Flevoland. “Maar hóé precies, dat willen we onderzoeken.” Dit onderzoek betekent onder meer dat Shauna in kaart brengt wat studenten eigenlijk moeten kennen en kunnen om digitale tools als ChatGPT zo slim mogelijk in te zetten – in hun studie en in hun latere werk. “Ik geloof dat ze daar bepaalde kennis voor nodig hebben.” Het gaat hierbij niet alleen om kennis over de tools, stelt Shauna. “Stel bijvoorbeeld dat studenten een brief willen schrijven met gebruik van ChatGPT. Dan moeten ze weten dat een goede brief een specifieke opbouw heeft. Door ChatGPT te verzoeken die opbouw aan te houden, komen ze tot een beter resultaat.” Iets vergelijkbaars geldt volgens haar als studenten AI willen gebruiken om afbeeldingen toe te voegen aan hun presentatie. “Ze moeten dan bijvoorbeeld eerst weten hoe afbeeldingen op een goede manier hun verhaal ondersteunen. Met dat inzicht kunnen ze een effectievere opdracht geven aan de AI-tool.” Over welke onderwerpen hebben studenten kennis nodig voor goed AI-gebruik? Hoe moet de opleiding deze kennisbasis opbouwen? En hoe kan ze deze het best aan studenten aanreiken? Daar hoopt Shauna met haar team antwoord op te vinden. “Zodat onze opleiding nog sterker de toekomst tegemoet gaat.”