Eindexamenleerlingen motiveren? Geef ze zelf de regie!

Het moment waar leerlingen hun hele schoolcarrière naartoe werken breekt aan. Juist in die laatste maanden voor hun eindexamens kampen veel leerlingen met motivatieproblemen. Hoe bereid je ze hierop voor en zorg je dat ze vol vertrouwen hun examens ingaan?

Na jaren met plezier voor de klas te hebben gestaan, startte Pauline Jonker haar praktijk Maak mij wat wijs!, om jongeren te helpen met plannen, leren en concentreren. Ze wist precies wat ze nodig hadden, maar merkte al snel dat haar hulp hen juist passiever maakte. “Leerlingen dachten: leuk dat jij zegt dat ik een planning moet maken, maar ik doe het niet.” Toen Jonker dat besefte, gooide ze het roer om. Ze verdiepte zich in motiverende gespreksvoering, waarbij de regie bij de leerling ligt. In plaats van voorschrijven wat ze moesten doen, ging ze samen met leerlingen op zoek naar wat hen motiveerde. Het loslaten vond ze eerst lastig, maar het werkte: leerlingen namen zelf het initiatief. Ze kochten bijvoorbeeld ineens een planner en vulden die uit zichzelf in. “Ik heb moeten leren vertrouwen op deze aanpak, ook al voelde het in het begin tegennatuurlijk.”

Leerlingen op weg helpen

Met motiverende gespreksvoering stimuleer je gedragsverandering zonder dwang. Psychologen William Miller en Stephen Rollnick waren in de jaren tachtig de grondleggers van deze gesprekstechniek, die inmiddels veel wordt toegepast in het onderwijs. Jonker merkt in de praktijk dat veel leerlingen een verkeerd beeld hebben van wat motivatie is. “Ze zeggen vaak: ‘Ik ben niet gemotiveerd’ en blijven in die emotie hangen, omdat ze denken dat ze het niet kunnen, niet weten hoe ze het moeten aanpakken of waar ze moeten beginnen. Met motiverende gespreksvoering kijk ik naar wat er achter hun gedrag zit en help ik ze de eerste stap te zetten.”

De juiste vragen stellen

Een veelvoorkomende valkuil – waar Jonker zelf ook ooit in trapte – is leerlingen te snel vragen hoe ze iets willen aanpakken. Terwijl motivatie juist wordt aangewakkerd door eerst te achterhalen waarom iets belangrijk voor hen is. Jonker: “Begin met de vraag: waarom is het voor jou belangrijk om je examen te halen? Zo krijgen leerlingen inzicht in hun eigen doelen. Die kunnen onderling sterk verschillen: de één wil studeren, terwijl de ander vooral uitkijkt naar een lange zomervakantie.”

Pas daarna maakt Jonker het praktisch en vraagt ze wat leerlingen kan helpen om aan de slag te gaan. Ook daar lopen de antwoorden uiteen. De één heeft baat bij geopende studieboeken op tafel, terwijl de ander geholpen is met een wekker die steevast om negen uur ’s ochtends afgaat. “Het klinkt simpel, maar als leerlingen zelf bedenken wat voor hen werkt, is de kans groter dat ze daadwerkelijk beginnen. Natuurlijk lukt dat niet elke dag. Soms slapen ze uit en starten ze pas om twaalf uur, maar ook dan kunnen ze nog steeds ervoor kiezen wat van hun dag te maken.”

Omgaan met uitstelgedrag

Deze aanpak werkt niet alleen een-op-een, maar is ook effectief in de klas. Veel leerlingen worstelen met hun motivatie tijdens de lesvrije periode voor het examen. Jonker: “Op dat moment moeten ze het écht zelf doen en ligt uitstelgedrag op de loer. Je kunt dit voorkomen door ze uit te leggen hoe onze hersenen werken: dat die zijn ingesteld op kortetermijndenken. Daarom fluistert het ene stemmetje in je hoofd: ‘Blijf lekker in bed liggen’, terwijl het andere zegt: ‘Je kunt beter opstaan en beginnen’. Als leerlingen begrijpen hoe dit mechanisme werkt en beseffen dat ze zelf de keuze hierin hebben, maakt dat een groot verschil.” Ook helpt het om met hen te bespreken welk gevoel ze willen hebben aan het einde van de dag. Voelt het beter om niks te doen of juist om wél iets gedaan te hebben? Door hier bewust bij stil te staan, kunnen leerlingen zelf de regie nemen en hun motivatie vinden. Ook kun je klassikaal bespreken hoe iedereen met uitstelgedrag omgaat. Jonker merkt dat leerlingen vaak goede oplossingen hiervoor aandragen. Vervolgens kunnen ze bedenken welke strategieën bij hen passen. Zo begeleidt Jonker een leerling die opziet tegen lange leersessies. Zij bedacht zelf de ‘tienminutenregel’: tien minuten leren en daarna stoppen als het echt niet gaat. Meestal werkt dit en hoeft ze niet te stoppen, omdat het beginnen zelf haar grootste struikelblok is. Jonker: “Vaak maken simpele regels het verschil. Het draait om het vinden van een aanpak die bij de leerling past.”

Intrinsieke motivatie vergroten

De juiste leermiddelen kunnen de motivatie van leerlingen ook versterken, zegt Baukje Visser, portfoliomanager examenvoorbereiding bij ThiemeMeulenhoff. Uit onderzoek blijkt dat het bieden van autonomie en structuur een effectieve manier is om de intrinsieke motivatie van leerlingen te vergroten. Een leergerichte in plaats van een prestatiegerichte aanpak kan daaraan bijdragen. De nadruk ligt daarmee niet alleen op het eindresultaat, maar vooral op het leerproces zelf. Als leerlingen inzicht hebben in wat goed gaat in hun leerproces en waar ze kunnen verbeteren, geeft dat ze meer zelfvertrouwen en motivatie om actief aan de slag te gaan.

Toegankelijkheid staat voorop

Ook bij de producten van Examenbundel van ThiemeMeulenhoff staat het leerproces centraal. Visser: “De oriëntatietoets geeft leerlingen het inzicht in waar ze staan. Wat beheersen ze al? Welke examenstof vereist nog aandacht? Door middel van een persoonlijk online dashboard krijgen leerlingen advies hoe zij zich kunnen voorbereiden op de examens. Overzichtelijk en behapbaar. Bij het oefenen met examenopgaven krijgen ze tips en een stapsgewijze uitleg. De uitwerking om te komen tot het goede antwoord helpt ze bij het leren en het echt begrijpen van de stof.” Daarnaast biedt de website naast vakinhoudelijke informatie ook gratis algemene studietips, zoals een stappenplan met de pomodoro-techniek. Visser: “Door de gunstige prijs zorgen we ervoor dat Examenbundel voor iedere leerling toegankelijk blijft. Goede kwaliteit hoeft niet duur te zijn!”